Ιαπωνικά βιβλία σε χαρτί κρεπ (τσιριμέν μπον)

Το πρώτο τσιριμέν μπον, δηλαδή το πρώτο ιαπωνικό βιβλίο σε χαρτί κρεπ, εκδόθηκε το 1885 από τον Χασεγκάουα Τακετζιρό. Ο όρος «βιβλίο σε χαρτί κρεπ» δεν είναι ακριβής, γιατί το χαρτί κρεπ είναι ελαφρό, λεπτό και χωρίς αντοχή, ενώ το χαρτί κρεπ των ιαπωνικών βιβλίων είναι βαρύ, γερό και ανθεκτικό. Εν τούτοις αυτή είναι η ονομασία με την οποία έχουν καθιερωθεί.

Σελίδα από το παραμύθι «The Goblin Spider»

Το χαρτί κρεπ, τσιριμέν γκάμι στα ιαπωνικά, φτιαχνόταν μουσκεύοντας εκτυπωμένες ξυλογραφίες, που κατόπιν προσάρμοζαν σε χαρτονένια καλούπια με αυλακιές χαραγμένες πάνω τους. Τύλιγαν τα φύλλα σ' ένα κατακόρυφο κοντάρι και τα πίεζαν δυνατά από πάνω προς τα κάτω. Αυτή η διαδικασία συρρίκνωνε το χαρτί στο 70% του αρχικού μεγέθους του, διατηρώντας συγχρόνως τη ζωγραφιά και το κείμενο στις αρχικές αναλογίες.

Το χαρτί του εξωφύλλου των τσιριμέν μπον δεν διαφοροποιούταν σε βάρος και υφή από το χαρτί του εσωτερικού. Στην παραπάνω εικόνα είναι εμφανείς οι αυλακιές που αποτυπώνονταν πάνω στο χαρτί και που μαζί με τη διαδικασία συρρίκνωσης, του έδιναν την παράξενη και μοναδική υφή του, που περισσότερο θυμίζει ύφασμα παρά χαρτί.

Σελίδα από το παραμύθι «Chin Chin Kobakama»

Τα περισσότερα απ’ αυτά τα βιβλία τυπώθηκαν στα αγγλικά από τον Χασεγκάουα την περίοδο από το 1885 μέχρι τον θάνατό του το 1938. Η παραγωγή συνεχίστηκε μέχρι το 1960 από τον γιο του. Έκτοτε δεν έχουν ξανακυκλοφορήσει βιβλία σε χαρτί κρεπ.

Προκαλεί έκπληξη ότι ο Χασεγκάουα είχε τις γνωριμίες και την επιχειρηματική ικανότητα εκείνη την εποχή να τυπώσει βιβλία σε δέκα γλώσσες. Τα τσιριμέν μπον είχαν μεγάλη ζήτηση εκτός Ιαπωνίας σε διάφορες γλώσσες. Τα έκαναν γνωστά οι ταξιδιώτες που επέστρεφαν στις πατρίδες τους από την Ιαπωνία.
Τα περισσότερα εκδόθηκαν στην αγγλική γλώσσα, αρκετά στη γαλλική και στη γερμανική, ενώ υπάρχουν κάποιες εκδόσεις στα ισπανικά και στα πορτογαλλικά, καθώς και λίγες στα ιταλικά. Σύμφωνα με τις καταγραφές υπάρχουν δύο στα δανικά και στα σουηδικά, μία στα ρωσικά και μία στα ολλανδικά.

Tα βιβλία πουλιούνταν από διάφορους αντιπροσώπους, περιλαμβανομένων των Bretano στη Νέα Υόρκη, Griffin, Farran and Co. στο Λονδίνο, The Open Court Publishing Company στο Σικάγο, C.F. Amelangs & Breitkopf Hartel στη Λειψία. Στην Ιαπωνία πουλιόνταν από την Kelly & Walsh & Maruzen & Co και απευθείας από την εκδοτική εταιρεία του Χασεγκάουα.

Σελίδα από το παραμύθι «The Goblin Spider»

Ο Χασεγκάουα Τακετζιρό ήταν έξυπνος και δραστήριος ως επιχειρηματίας και καλλιτέχνης ως τυπογράφος. Απασχολούσε καλλιτέχνες που ήταν αριστοτέχνες στο είδος τους και πολύ γνωστοί. Εκείνοι έφτιαχναν τις βασικές εικόνες σε κοινό ιαπωνικό χαρτί και ο Χασεγκάουα τις μετέφερε σε κρεπ. Εξέδωσε εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό βιβλίων: από παραμύθια μέχρι μεγάλες πολυτελείς εκδόσεις, ημερολόγια, επιτραπέζια και τοίχου σε διάφορα μεγέθη, διαφημιστικά ημερολόγια εταιρειών, βιβλία επί παραγγελία, κάρτες και ανατυπώσεις έργων του Χοκουσάι, του Χιροσιγκέ και άλλων παλιότερων καλλιτεχνών.

Το πρώτο εγχείρημά του είναι και το πιο γνωστό έργο του, η σειρά Japanese Fairy Tales, που άρχισε να τυπώνεται το 1885. Αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της δραστηριότητάς του και έχει κάνει πολλές εκδόσεις επί σειρά ετών. Ο Λευκάδιος Χερν απέδωσε στα αγγλικά πέντε ιαπωνικά παραμύθια.

Τα πέντε Ιαπωνικά Παραμύθια του Λευκάδιου Χερν

Εκτός από τον Χερν, ο Basil Hall Chamberlain και ο Joseph Curtis Hepburn συνεργάστηκαν στην ίδια σειρά βιβλίων με τον Χασεγκάουα.

Τον μύθο του Ουράσιμα, τον αγαπημένο μύθο του Χερν,

απέδωσε στα αγγλικά ο Basil Hall Chamberlain.

Τα τεύχη ήταν ραμμένα στο χέρι. Στο οπισθόφυλλο φαίνονται οι ραφές.

Τα τσιριμέν μπον στην Ελλάδα

Τα Japanese Fairy Tales του Λευκάδιου Χερν παραχώρησε ο συλλέκτης κ. Τάκης Ευσταθίου από τη συλλογή του και εκτέθηκαν στη βιβλιοθήκη του Ευγενίδειου Ιδρύματος κατά τη διάρκεια της Έκθεσης Παραμυθιών που είχε οργανώσει το Ίδρυμα από τον Δεκέμβριο 2012 ως τον Ιανουάριο 2013. Η Έκθεση ήταν μια γιορτή παραμυθιών με με γκραβούρες, εικονογραφήσεις, τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, ζωγραφικά έργα, αφηγήσεις παραμυθιών, σπάνια βιβλία και πολλά άλλα. Οι επισκέπτες της έκθεσης είχαν τη μοναδική ευκαιρία να δουν τα τσιριμέν μπον του Λευκάδιου Χερν, που είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς.

Από τους τακτικούς επισκέπτες της Έκθεσης,
με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προθήκη των βιβλίων του Χερν,
ήμουν κι εγώ.

Όσοι φίλοι ενδιαφέρονται να δουν από κοντά τα τεύχη των πέντε Japanese Fairy Tales του Λευκάδιου Χερν καθώς και άλλα βιβλία του στις πρώτες εκδόσεις τους, υπάρχει μόνιμη έκθεση στο Αμερικανικό Κολέγιο στην Αγία Παρασκευή, δωρεά του συλλέκτη κ. Τάκη Ευσταθίου.

Το άρθρο αναδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Λευκαδίτικα Νέα

ΚΛΙΚ

Ευχαριστώ την οικογένεια Κοϊζούμι και τον Τάκη Ευσταθίου που μου παραχώρησαν τις φωτογραφίες από τα προσωπικά αρχεία τους.

With thanks to Koizumi family and Takis Efstathiou for letting me use the photographs from their personal archives.